Στα Ορη στ' Αγρια Βουνά

Μία ολόκληρη εβδομάδα στα άγρια βουνά και στα δάση της Ροδόπης, με τη Λυνξ και τον Κάσπερ έφτασε στο τέλος της, και καταγράφω εμπειρίες εικόνες σκέψεις και συναισθήματα πριν εξανεμιστούν στη ροή της αστικής καθημερινότητας. Μία ολόκληρη εβδομάδα σε έναν τόπο όπου δεν είμασταν οι θηρευτές στην κορυφή  της αλυσίδας...

Ξεκινήσαμε 12 άνθρωποι, μαζί με τους δύο εκπαιδευτές 14. Τον τόπο τον είχαν ήδη διαλέξει, μετά από μία εβδομάδα περιπλάνησης στα βουνά, αρκετές διαβουλεύσεις με ντόπιους, και ενδελεχή μελέτη του "καλού" χάρτη. Ενα "νησάκι" ανάμεσα σε δύο ρέματα, με δύο παμπάλαια πέτρινα γεφύρια και δασωμένες πεζούλες, στη δυτική Ροδόπη. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών ήτανε τούρκικο τσιφλίκι, όπου καλλιεργούσαν καπνά καλαμπόκια και πατάτες και ποιός ξέρει τι άλλο. Αργότερα το χρησιμοποίησαν οι σαρακατσάνοι, και αργότερα πάλι μία διμοιρία του Ελληνικού στρατού, μια που είναι τόσο κοντά  στα σύνορα. Ενας τόπος που ήτανε άγριος, εξημερώθηκε για μερικές δεκάδες χρόνια, και αγρίεψε ξανά, με εμφανή όλα τα σχετικά σημάδια.

Το πρώτο μας μέλημα ήτανε να περπατήσουμε λιγάκι τριγύρω, να γνωριστούμε με τον τόπο. Το δεύτερο, να στήσουμε τα καταλύματά μας (άλλοι σκηνές, άλλοι απλούς υπνόσακους), και το τρίτο η εστία μας.

Σε τι διαφέρει ο άνθρωπος από τα άλλα ζώα; Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε εδώ, αλλά κάτι που εντυπώθηκε μέσα μου αυτή τη φορά, είναι η φωτιά. Είμαστε το μόνο θηλαστικό που κάνει φωτιά. (Τα υπόλοιπα μάλλον τη φοβούνται.) Φωτιά κάναμε δια της τριβής, το ένα ξύλο με το άλλο - πήραμε δηλαδή νερό χώμα και ήλιο και το μεταστοιχειώσαμε, φτιάξαμε ένα νέο στοιχείο, το πυρ! Και το μικρούτσικο καρβουνάκι που γεννήθηκε, το βάλαμε σε μια φωλίτσα από προσάναμμα, που όλοι μας του δώσαμε λιγάκι από την πνοή μας (όλοι το φυσήξαμε για να βγάλει φλόγα). Και μιλήσαμε στη φωτιά, λέγοντάς  της οτι ιδού, είμαστε η νέα σου φυλή και θα είσαι το κέντρο μας. Η φωτιά είναι ζωντανή, σαν το νερό, και ακούει - και ανταποκρίνεται.

Το πρόγραμμα του σεμιναρίου ως δραστηριότητες ήταν το εξής: μάθαμε να τεμαχίζουμε ένα ζώο (είχαμε αγοράσει ένα σφαγμένο πρόβατο από την πόλη, μια που απαγορεύεται το κυνήγι) με μαχαίρια από πέτρα (πυρόλιθο δεν βρήκαμε στα πέριξ, αλλά οι πέτρες στο ποτάμι που σπάσαμε κάνανε αρκετά καλά τη δουλειά τους). Μάθαμε πώς να αξιοποιούμε ένα ολόκληρο ζώο, ώστε να μην πετιέται τίποτα. Καθισμένοι πλάι στο ποτάμι, μάθαμε τις ποιότητες της πέτρας, χρησιμοποιώντας τις σαν κρουστά μουσικά όργανα, μυρίζοντάς τις κατά την τριβή, σπάζοντάς τις - και  φτιάξαμε εργαλεία από τα κόκκαλα του ζώου. Μάθαμε να φτιάχνουμε σκοινιά από δέρμα, τένοντες, περιτονία, και... τσουκνίδα! Σε ένα σιωπηλό μάθημα πλάι στον καταρράκτη, μάθαμε να φτιάχνουμε καλάθια από τα γύρω μας  φυτά, κισσό και φουντουκιά, προκειμένου να έχουμε δοχεία για συλλογή άγριων βρώσιμων φυτών την επομένη, "δοχείο τροφής υλικής και πνευματικής", όπως είπε η Λυνξ .

Μάθαμε να φτιάχνουμε "τόξο" για γρήγορο άναμμα της φωτιάς. Ο ενθουσιασμός ενός ανθρώπου όταν ανάβει την πρώτη του φωτιά με εργαλεία που έχει κατασκευάσει ο ίδιος, είναι κάτι αρχετυπικά μαγικό και βαθειά ανθρώπινο. Οπως και η αίσθηση του παράδοξα γνωστού και οικείου όταν πιάσαμε στα χέρια μας τις ίνες της τσουκνίδας (δεν τσιμπάνε!) για να τις στρίψουμε αναμεταξύ τους να φτιάξουμε νήμα (μία κοπέλα είπε "νιώθω να με συνεπαίρνει περισσότερο ακόμα και από την πρώτη φορά που κράτησα μολύβι στα χέρια μου ως παιδί"). 

"Το τέλος του μαθήματος ήταν ως εξής: ένας κύκλος από χέρια πιασμένα στη μέση μεταξύ τους σαν καλάθι. Το μικρότερο μέλος της ομάδας, η εντεκάχρονη Χρύσα, ήρθε και κάθισε μέσα στο ανθρώπινο δοχείο/καλάθι μας. Τη σηκώσαμε ψηλά, και την κατεβάσαμε πάλι απαλά. Κάθε ομάδα είναι/φτιάχνει ένα δοχείο που υποστηρίζει τα μέλη της και χωράει την τροφή της"

Γνωρίσαμε τα φυτά του τόπου: τι είναι τροφή, τι φάρμακο και τι φαρμάκι. Κάθε πρωί το τσάι μας ήταν από ένα διαφορετικό βοτάνι που βρίσκαμε, και μιλούσαμε για τις ιδιότητές του. Διδαχθήκαμε να χρησιμοποιούμε τις ξεχασμένες μας αισθήσεις και τις βασικές συμπεριφορές των ζώων, σαν μία εισαγωγή στην ιχνηλασία. Οι εκπαιδευτές μας ήταν ντυμένοι αποκλειστικά με δέρματα δικής τους επεξεργασίας και ραφής, και τα εργαλεία τους ήταν χειροποίητα από φυσικά υλικά - κοιμόντουσαν δε σε προβιές βουβάλων και λύκων κάτω από τα αστέρια! Αν μη τι άλλο σέβεται κανείς την ακεραιότητα των ανθρώπων που κάνουν πράξη και ζουν αυτά που διδάσκουν.

Κάθε βράδυ μετά το δείπνο μας, γύρω από τη φωτιά, μοιραζόμαστε ιστορίες και τραγούδια. Με εντυπωσίασε το γεγονός οτι από τους 14 οι 7 τουλάχιστον είχαν γράψει δικά τους τραγούδια, που τα μοιράστηκαν μαζί μας, χωρίς να είναι "επαγγελματίες μουσικοί". Χορέψαμε και ελληνικούς χορούς. 

Μία εβδομάδα γεμάτη από δραστηριότητες, αλλά ακόμα πιο γεμάτη από συναισθήματα και σκέψεις.

Γιατί τα κάναμε όλα αυτά; Οι άνθρωποι στους οποίους μιλούσα για το σεμινάριο αυτό νωρίτερα, άλλοι με κοιτούσαν παράξενα (τύπου "τι πάει πάλι και κάνει αυτή  η τρελλή") και άλλοι συζητούσαν το θέμα οτι ναι, όλα αυτά είναι πολύτιμες δεξιότητες επιβίωσης για την περίπτωση που "κάπως ξεμείνουμε" και βρεθούμε "στην ανάγκη". Αλλοι πάλι το είδαν σαν μία μοδάτη "επιστροφή στον πρωτογονισμό" σαν λύση στην ανία και την αλλοτρίωση της πόλης. Ολοι το θεώρησαν "ακραίο" κι ας μην το εξέφρασαν. Τι νόημα έχει να μάθεις πώς ζούσαν οι μακρινοί σου πρόγονοι (βιωματικά), εάν δεν προβλέπεις οτι μία μέρα θα χρειαστείς αυτές τις δεξιότητες; Τι νόημα έχει μια τέτοια ταλαιπωρία, τόσο ξεβόλεμα, για πράγματα που ίσως ποτέ δεν θα χρειαστείς; (ποιός από μας θα χρειαστεί στη ζωή του να φτιάξει φλογέρα από κόκκαλο χρησιμοποιώντας τρυπάνι από πυρόλιθο; ή καλάθι από βέργες λεπτοκαρυάς;) Αφού δεν έχουν χρήση στον πραγματικό μας κόσμο...

Η αλήθεια είναι οτι αν προσπαθήσεις να κάνεις όλα αυτά (που "μάθαμε") θα διαπιστώσεις οτι οι μακρινοί μας πρόγονοι μόνο "πρωτόγονοι" (λιγότερο εκλεπτυσμένοι/σκεπτόμενοι) δεν ήταν! Θέλει τόση υπομονή και τέχνη για να επεξεργαστείς την πέτρα ώστε να την κάνεις μαχαίρι, τόσο βαθειά γνώση και εμπειρία για να επιλέξεις τα κατάλληλα ξύλα για το κάθε τι, και τέτοια επιδεξιότητα για να φτιάξεις ένα καλάθι από τα τοπικά διαθέσιμα υλικά, που αρχίζεις και εκτιμάς αλλιώς τα πράγματα! Η τέχνη και η επιδεξιότητα των χεριών και του σώματος είναι μία σημαντική μορφή νοημοσύνης που εν πολλοίς την έχουμε χάσει με τον σημερινό τρόπο ζωής - αλλά μας είναι ουσιαστικά χρήσιμη, κι ας μην μας το μαθαίνουν ποτέ στα σχολειά μας.

Πέρα από τις δεξιότητες που ανέφερα, αυτό που ζήσαμε ήταν κάτι που δύσκολα περιγράφεται με λόγια. Δεν ήταν μόνο ο ουρανός τη νύχτα, που από μόνος του θα δικαιολογούσε τόσες νύχτες στο δάσος. Δεν ήταν μόνο το φως που δημιουργούσε μαγεία ώρα την ώρα ανάμεσα στις φυλλωσιές. Δεν ήταν μόνο αυτό που γενικά και αόριστα ονομάζουμε "επαφή με τη φύση". Είναι το βίωμα του πάω στην μικρή πηγή να γεμίσω το μπουκάλι μου νερό, μπαίνω στη βάθρα του ρέματος να πλυθώ μαζί με τους φίλους μου ή μόνη, και βγαίνουν αυτοσχέδια τραγούδια του νερού. Είναι το μοναδικό βίωμα του "δεν είμαι ο νούμερο ένα θηρευτής εδώ", που με έβαλε να αισθανθώ την αληθινή μου θέση επάνω στη Γη, πολύτιμο μάθημα ταπεινοφροσύνης. Πόσο μάλλον που ο νούμερο ένα θηρευτής (η αρκούδα, της οποίας βρίσκαμε κακάκια τριγύρω τα πρωινά) μας σεβάστηκε τόσο πολύ που ούτε την τροφή μας δεν άγγιξε! 

Περισσότερο από όλα εμένα με άγγιξε η εμπειρία της κοινότητας, αυτού που χτίζεται με το άνοιγμα και το μοίρασμα των ψυχών γύρω από τη φωτιά: οι φωνές μας στο τραγούδι και στην αφήγηση προσωπικών ιστοριών και μύθων, η παρουσία μας μέσα  στο σκοτάδι γύρω από αυτό το μαγικό πράγμα που μας κάνει και μας ενώνει σαν ανθρώπους. Κάναμε σχέσεις ποιότητας και βάθους με ανθρώπους που γνωρίσαμε "τόσο λίγο", με όρους γραμμικού χρόνου, και αυτό δεν είναι ευκαταφρόνητο επίτευγμα.

"Το πρωινό μας μάθημα είχε τελειώσει, και η Λ. είπε να το κλείσουμε με μια ευχαριστία: μπήκαμε σε κύκλο, κοντά-κοντά, πιαστήκαμε από τη μέση, και μετά από τρείς ανάσες όλοι μαζί, αρχίσαμε να τραγουδάμε. Νότες. Νότες μαζί, ο καθένας τη δική του νότα, τη δική του ευχαριστία. Μια συγχορδία 14 ανθρώπων, φωνές όλων των υφών και των μετάλλων. 14 δονήσεις συντονισμένες σε μία, που στριφογύριζε ανάμεσά μας και έβγαινε προς τα πάνω σαν καπνός λιβανιού, σπειροειδώς".

Κάθε πρωί, και κάθε βράδυ, και άλλες 2-3 φορές την ημέρα κάναμε έναν μικρό ή μεγαλύτερο κύκλο μοιράσματος, για το πώς αισθανόμαστε, για μοίρασμα σημαντικών εσωτερικών πραγμάτων, και για την ευγνωμοσύνη: για ποιο πράγμα ή πράγματα είμαι ευγνώμων αυτή την ώρα; Είναι μία πάγια τακτική των "πρωτόγονων φυλών" που κατοικούν έως σήμερα τον πλανήτη μας, αυτό, απίστευτα σημαντική στο χτίσιμο του πνεύματος της κοινότητας. Οι άλλες ώρες περνούσαν με την εργασία των χεριών ή την πεζοπορία για τις τρέχουσες ανάγκες (νερό, συλλογή και παρασκευή τροφής, πλύσιμο, τουαλέτα).

Η μεγάλη μας πεζοπορία έγινε μία μέρα στο Φρακτό. Ενα μικρό, σχετικά, και κατηφορικό μονοπάτι, που περνάει μέσα από συστάδες σημύδων, πεύκα, οξιές, ερυθρελάτες, που έγινε χωρίς παπούτσια και χωρίς να μιλάμε, εναλλασσόμενοι στο ρόλο του πρώτου και του τελευταίου, ήταν η πιο βαθειά εμπειρία δάσους. Η συνειδητοποίηση της επαφής του ποδιού με τη γη, η προσοχή μας στο κάθε μας βήμα, η συνειδητοποίηση της χάρης ή της αμηχανίας με την οποία κινούμαστε, η όξυνση όλων των αισθήσεων σταδιακά καθώς προχωρούσαμε στα ενδότερα του αρχαίου δάσους - με έφεραν σε επαφή με έναν ξεχασμένο μου εαυτό, έναν εαυτό πεινασμένο και διψασμένο για αληθινή επαφή, και σοφό.

Πώς είμαστε φτιαγμένοι; Για ποιό πράγμα είμαστε φτιαγμένοι οι άνθρωποι; Η ζωή που ζούμε σήμερα, στις καθημερινότητες των σύγχρονων πόλεων, ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές μας (στη "φύση" μας) ως είδους; Τι είδους σχέσεις κάνουμε, ορμώμενοι από τι, και με τι περιεχόμενο; Τι γνωρίζουμε για τον εαυτό μας, για το σπίτι μας/τον πλανήτη μας, τους συγκατοίκους και συνοδοιπόρους μας; Πώς κατατάσσουμε τις εμπειρίες μας, και πώς τις αξιολογούμε; Πόση συνειδητότητα (και άρα ποιότητα) διαθέτουμε στις καθημερινές "τυποποιημένες"/"αυτόματες" δραστηριότητες, στις καθημερινές μας συναισθηματικές συναλλαγές με το γύρω μας; Μήπως ο όρος "πολιτισμός" χρειάζεται επαναπροσδιορισμό; Πώς μπορεί το είδος μας να αλληλεπιδράσει θετικά με το 'περιβάλλον' (αυτήν την τόσο κακοποιημένη έννοια και λέξη), και με ποια νοοτροπία;

Κάθε φορά που μένω στο δάσος (ή στην παραλία) για πάνω από 2-3 μέρες, γυρνάω πίσω με πολλές απαντήσεις σε όλα αυτά, αλλά με ακόμα περισσότερες ερωτήσεις. Γυρνάω πίσω με βαθειά συναίσθηση χαράς αλλά ακόμα βαθύτερη θλίψη. Με πολλές γνώσεις και ακόμα πιο πολλές απορίες. με μεγαλύτερη αγάπη για τα άγρια πλάσματα που μοιράζονται τον τόπο τους μαζί μας με τόση διακριτικότητα και σεβασμό. Γυρνάω στον "πολιτισμό" λιγάκι πιο απολίτιστη αλλά και λιγάκι πιο πολιτισμένη. Ισως λίγο πιο "άγρια" αλλά και λίγο πιο "άνθρωπος".

Εχουμε και οι άνθρωποι τη δική μας θέση στο οικοσύστημα. Αυτή την εβδομάδα ένιωσα στο πετσί μου ότι είχαμε άρρηκτη σχέση με τη γη που μας φιλοξένησε, αλλά και μεταξύ μας. Τροποιήσαμε το πεχά του εδάφους με τα ούρα μας και θρέψαμε έντομα και μικροοργανισμούς με τα άλλα μας απόβλητα, μετακινήσαμε νερό, άνθρακα και σπόρους μέσα στο τοπίο με τις δραστηριότητές μας. Ανταλλάξαμε δεξιότητες και προσωπική φροντίδα μεταξύ μας, οικοδομώντας ειρήνη σε μία γη που έχει ταλαιπωρηθεί από τον πόλεμο (διακρατικό ή εμφύλιο τι σημασία έχει, ο πόλεμος είναι πόλεμος ακόμα και όταν "απλά" φωλιάζει στις καρδιές μας). Σε αντάλλαγμα για τη φιλοξενία δώσαμε τα δώρα των χεριών και των φωνών μας στη γη: τραγουδήσαμε όλοι μαζί αγκαλιασμένοι και αφήσαμε ένα από τα καλάθια που πλέξαμε εκεί, ως δοχείο ευχών και ποιοτήτων που ο καθένας   μας δώρισε συμβολικά/μεταφυσικά/συναισθηματικά στον τόπο: άλλος αγάπη, άλλος χαρά, άλλος ευαισθησία, άλλος ειρήνη, άλλος απαλότητα, άλλος γονιμότητα, κτλ.

Ευγνωμοσύνη.