Τοπιναμπούρ

"Α πα πα, δεν τα ξέρουμε εμείς αυτά, οι κατσιβέλες τα τρώνε" μου είπε μία ηλικιωμένη βιοκαλλιεργήτρια όταν τη ρώτησα εάν φυτεύουν ή πουλάνε τοπιναμπούρ, αφού της περιέγραψα καλά το φυτό. Το οποίο έχει πολλά ονόματα (το λένε και κολοκάσι, αλλά δεν είναι το γνωστό κυπριακό κολοκάσι), αλλά το λατινικό του είναι helianthus tuberosus: ηλίανθος ο κονδυλόρριζος δηλαδή. Το λένε και αγκινάρα της Ιερουσαλήμ (Jerusalem artichoke) γιατί οι κόνδυλοί του έχουν ελαφρά γεύση αγκινάρας. 

Ηρθε στην Ευρώπη από την Αμερική τον 17ο αιώνα (το έφερε ένας Γάλλος εξερευνητής ονόματι Σαμουέλ ντε Σαμπλέν) και σύντομα εγκλιματίστηκε. Τόσο καλά εγκλιματίστηκε, που σε κάποιες χώρες πλέον θεωρείται ζιζάνιο επειδή έχει την τάση να απλώνεται και να καταλαμβάνει πολύ χώρο. Στην βόρεια και στην κεντρική Αμερική ήταν σημαντική τροφή, καθότι περιέχει ινουλίνη, και μάλιστα υπάρχει μία καταγραφή από το Βατικανό για κάποιους Ευρωπαίους εποικιστές στον Καναδά που επέζησαν τους πρώτους βαρείς χειμώνες χάρη στους κονδύλους του τοπιναμπούρ (που τους έμαθαν οι αυτόχθονες Ινδιάνοι). Η δε βόρεια Ευρώπη σώθηκε από βέβαιο λιμό κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο χάρη σ' αυτό το φυτό. Στην Ελλάδα μόνο πολύ τελευταία αρχίζει να γίνεται γνωστό οτι οι κόνδυλοι είναι βρώσιμοι, και μπορεί κάποιες φορές να τους βρεί κανείς σε πάγκους παραγωγών ή σουπερμάρκετ.

Οι κόνδυλοι, λοιπόν, είναι γλυκείς και θρεπτικοί, και μαγειρεύονται όπως ακριβώς και οι πατάτες (με χίλιους δύο τρόπους δηλαδή). Κι επειδή πρόκειται για φυτό που απλώνει, βάζεις 1-2 κονδύλους τη μία χρονιά, και βγάζεις 15 την επόμενη (μόλις ξεραθεί το επίγειο τμήμα του φυτού). Το πρόβλημα για τον καλλιεργητή είναι απλά να μπορέσει να το περιορίσει! Είναι επίσης εξαιρετικά βολική η αποθήκευσή τους: βγάζεις από τη γη όσους θέλεις να φας, τους άλλους τους αφήνεις μέσα (και δεν χαλάνε μέχρι τα μέσα της άνοιξης που αρχίζουν και βλασταίνουν, που τότε έτσι κι αλλιώς υπάρχει ξανά ποικιλία στην τροφή). Το δοκιμάσαμε στον κήπο μας στην Αττική. Με 2 χούφτες κονδύλους την πρώτη χρονιά, μετα από 5 χρόνια βγάζαμε αρκετά κιλά και χαρίζαμε και σε φίλους! Το ωραίο δε είναι οτι ανθίζει το φθινόπωρο, σε μια εποχή που δεν υπάρχει τίποτα σχεδόν άλλο ανθισμένο... Το κίτρινό του λουλούδι δίνει λαμπερές νότες χαράς όπου ανθίζει. Στη βόρειο Ελλάδα το βρίσκει κανείς κοντά σε ρέματα ποτάμια και χαντάκια σε μεγάλες συστάδες.

Τα φύλλα του είναι μεγάλα και σχετικά τραχειά, κάπως οδοντωτά, και ο βλαστός του γερός, ψηλός, και σχετικά τραχύς κι αυτός. Δίνει την αίσθηση μίας καλής γερής δομής. Οταν ολοκληρωθεί η ανθοφορία ο βλαστός αλλάζει χρώμα, και από πράσινος γίνεται καφέ, με μία ενδιάμεση "στάση" στο μωβ χρώμα. Οταν ο βλαστός γίνει μωβ μπορεί να κοπεί σε κομμάτια, να αποξηρανθεί, και να χρησιμοποιηθεί ως αφέψημα: επειδή είναι γλυκό (περιέχει και ο βλαστός ινουλίνη) και "σε κρατάει", μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως υποκατάστατο γεύματος!

Πρόκειται, λοιπόν, για ένα φυτό που μοιάζει με ήλιο και τρέφει. Τρέφεται από το ηλιακό φως, και με τη σειρά του μας το θυμίζει με τη μορφή και τη γλυκύτητά του. Επίσης απλώνεται, θυμίζοντάς μας την αφθονία που γεννούν ο Ηλιος μαζί με τη Γη. Με ένα παρτέρι τοπιναμπούρ στον κήπο ή στο χωράφι μας αφενός δεν θα πεινάσουμε και αφετέρου θα έχουμε την ομορφιά της ανθοφορίας στο τέλος της σαιζόν, όταν όλα πια έχουν ξεραθεί... Αφθονία τροφής, υπενθύμιση χαράς.

Ως ανθοϊαμα αναφέρεται στη συλλογή του "Πήγασου" αλλά και αλλού. Το σχετικό λήμμα λέει: "Χαρά και λάμψη. Αυτό το ίαμα δίνει τη δυνατότητα να εργαστεί κανείς και να απορροφήσει ενέργεια από τον ήλιο, να αποδεχτεί τις χαρές και τη γλύκα της ζωής, και να εκτιμήσει βαθύτερα τα πράγματα επάνω στον πλανήτη. Αυτό το ελιξήριο θα αποδειχθεί χρήσιμο και βοηθητικό στο να ξεπεράσουμε την απελπισία, την απόγνωση, και το θυμό. Αυτό το ίαμα μπορεί να επιφέρει μία εσωτερική γλυκύτητα και μία υπέροχη ικανότητα να αγαπάμε και να αγαπιόμαστε. Ταιριάζει με το ίαμα του ηλίανθου".

Η μορφή και η λειτουργία του αποτυπώνονται θαυμάσια στο ίαμα που παράγεται από το λουλούδι αυτό. Ως κίτρινο λουλούδι, λειτουργεί στο κέντρο του ηλιακού πλέγματος (στα παραδοσιακά κείμενα το ηλιακό πλέγμα σχετίζεται με το κίτρινο χρώμα, το οποίο επίσης σχετίζεται με την καλή πέψη), δίνοντας φως και ενέργεια, κατ' επέκταση διαύγεια, ευδιαθεσία, και ενέργεια για δράση. Μας συνδέει τρόπον τινά με την πηγή από όπου προέρχεται η ζωή επάνω στον πλανήτη μας, μαζί με όλη την αφθονία της - η σύνδεση αυτή, μόνο  ευγνωμοσύνη και χαρά μπορεί να φέρει. Συμβολικά, ο Ηλιος έχει ταυτιστεί με το Πνεύμα - και καθώς ο ήλιος με τη ζέστη και το φως του δημιουργεί τα σάκχαρα (κάνει γλυκούς τους καρπούς), γλυκαίνει και τις ψυχές μας, ειδικά όταν τον έχουμε στερηθεί για μέρες μέσα στο χειμώνα... Γλυκαίνει τις ψυχές μας, και ημερεύει (ημέρα - ημερεύω) το νου μας, τη σκέψη μας. Ισως δεν είναι τυχαίο οτι οι αληθινά πνευματικοί άνθρωποι είναι (κάποιες φορές απρόσμενα) γλυκείς.

Μια που είναι ηλίανθος, ανήκει στην οικογένεια των σύνθετων (μαργαρίτες, καλέντουλες, αγκινάρες, ραδίκια, χαμομήλια, ζίννιες, κτλ κτλ). Αυτό πρακτικά σημαίνει οτι αυτό που μας φαίνεται εμάς ένα λουλούδι  στην πραγματικότητα είναι πολλά! Πολλά ανθίδια οργανωμένα σε ένα σύνθετο άνθος, με συγκεκριμένη δομή "μαντάλας" (κύκλος με κέντρο). Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ίσως οικογένεια ανθέων (οι γνώμες διχάζονται εάν τα ορχεοειδή είναι μεγαλύτερη οικογένεια, αλλά δεν μας πολυενδιαφέρει εδώ αυτό). Σε ένα σημαντικό άρθρο, "Μαθαίνοντας να διαβάζουμε το Βιβλίο της Φύσης", οι Κάτς & Καμίνσκι (που ίδρυσαν το Flower Essence Society), μιλούν για την οικογένεια αυτή, λέγοντας οτι πρόκειται για άνθη που μιλούν για και εξισορροπούν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η προσωπικότητα ενός ανθρώπου έχει το χαρακτηριστικό οτι ενώ έχει μία πολλαπλότητα εκφράσεων και εκφάνσεων, στην πραγματικότητα είναι οργανωμένη γύρω από ένα "Εγώ", ένα "Εγώ Είμαι". "Εγώ είμαι Ενα", ίσως. Χωρίς να υπεισέλθουμε στο εάν ή κατά πόσον αυτό το "Εγώ" είναι φυσικό ή μεταφυσικό, πρόσκαιρο ή μόνιμο, καλό ή κακό, αυτό υπάρχει. Υπάρχει, εμπεριέχει, και δομεί, βάζει σε τάξη δηλαδή, όλα τα στοιχεία που το απαρτίζουν. Τα ιάματα που προέρχονται από αυτά τα άνθη μας βοηθούν κατά ιδιαίτερο τρόπο να συνδεθούμε (να εναρμονιστούμε) με αυτό το "Εγώ" που βρίσκεται στον πυρήνα μας, αυτό που οργανώνει την ύπαρξή μας, αυτό που βάζει κάθε τι μέσα μας 'σε τάξη'. Αυτό είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ανθοϊαμάτων που παρασκευάζονται από αυτή την οικογένεια ανθέων: είναι ιάματα που βοηθούν και υποστηρίζουν την προσωπικότητα - και, όπως λέει η σχετική βιβλιογραφία (και οι παλιοί σοφοί), βοηθούν το πρόσκαιρο εγώ της παρούσας ενσάρκωσης να εναρμονιστεί με το Μόνιμο Εγώ, την "Αιώνια Ψυχή" (με μία άλλη ορολογία). Με τον τρόπο του το καθένα, φυσικά: αλλιώς λειτουργεί το Chicory (πικροράδικο, του Μπαχ), και αλλιώς λειτουργεί το Sunflower (ηλίανθος ο ετήσιος), αλλιώς λειτουργεί η Echinacea (εχινάκεια), το Yarrow (αχιλλεία), κτλ.

Ο ηλίανθος-τοπιναμπούρ θυμίζει στην προσωπικότητα που έχει καταβληθεί από τα σκοτάδια της απόγνωσης, του φθόνου, της απελπισίας, οτι υπάρχει φως, οτι είναι ήλιος! Οτι "το φως εν τη σκοτία φαίνει, και σκοτία αυτό ου κατέλαβεν". Δίνοντας φως, δίνει στην προσωπικότητα λάμψη και γλυκύτητα, και φυσικά, χαρά. Αποκαθιστώντας τη σχέση με το φως, κατά μία έννοια αποκαθιστά  τη σχέση με το πνεύμα, την πηγή της ζωής - και με αυτόν τον τρόπο η προσωπικότητα μπορεί να τραφεί καλά και σωστά για να είναι υγιής και να παραμένει ζωντανή (κατά τον ίδιο τρόπο που οι κόνδυλοι του φυτού αποτέλεσαν διατροφική ασπίδα για τους πρώτους εποίκους του Καναδά και για τους εξαντλημένους από τον πόλεμο βορειοευρωπαίους).