Φαρμακείο και Σχολείο "ο Κήπος"

pink yarrow and the last poppies of the season

Ενθουσιάζομαι με περίεργα πράγματα, μου λένε τα παιδιά μου. Ενα από αυτά είναι οτι ο κήπος μας είναι γεμάτος φαρμακευτικά φυτά. Ο κήπος μας είναι το φαρμακείο μας, λέω συχνά. Είναι και το σχολείο και το εργαστήριο αλλά και ο ψυχοθεραπευτής μου.

Την εχινάκεια τη γνώρισα σε ένα καφετί μπουκαλάκι στη δεύτερη εγκυμοσύνη μου. Αρρώστησα, κάτι έπρεπε να πάρω, πήρα βάμμα εχινάκειας και έγινε το θαύμα ("χηνάκια παίρνεις; σε μπουκαλάκι;" με είχε ρωτήσει το τότε δίχρονο). Πρόπερσι έριξα σπόρο  στον κήπο, να δω το φυτό και να το παρατηρήσω με την ησυχία μου. Πέρσι έβγαλε φύλλα, μεγάλωσε, αλλά όπως ακριβώς και το σύμφυτο, δεν άνθισε (υποπτευόμαστε την ψηλομύτα βαλεριάνα που άνθιζε εκεί δίπλα)

echinacea purpurea

Τη ροζ αχιλλεία μου την έδωσε ένας φίλος σε μια γλάστρα πριν 4-5 χρόνια. Ενα χρόνο την κράτησα στη γλάστρα, και μετά τη φύτεψα πλάι στη λιλά τριανταφυλλιά, δίπλα στο δεντρολίβανο και στην αμπαρόριζα. Εκτοτε έχει εξαπλωθεί και έχει κάνει ένα μαλακό χαλί (το οποίο απολαμβάνουν οι γάτες), και στις αρχές καλοκαιριού μας δίνει τα υπέροχα ανθάκια της. Η ροζ αχιλλεία έχει τις ίδιες φαρμακευτικές ιδιότητες με την (κοινή) λευκή, αλλά το ανθοϊαμά της έχει μια λίγο διαφοροποιημένη δράση.

pink yarrow and rose geranium

Στον κήπο υπάρχει και φασκόμηλο, σάλβια σκλάρεα, καλέντουλα, δεντρολίβανο, απήγανος, βασιλικός, ύσσωπος, δυόσμος, θρούμπι, μελισσόχορτο, αψιθιά, λεμονόχορτο, ρίγανη, λεβάντα, λουίζα, δάφνη, και μια μικρή κουφοξυλιά... Ολα αρωματικά, όλα θεραπευτικά, όλα υπέροχα, συμβιώνουν μέσα σε ελάχιστα τετραγωνικά χώμα.

lilium longiflorum

 Το κάθε τι ανθίζει και καρπίζει στην ώρα του. Η φύση δεν βιάζεται, επιλέγει την κατάλληλη στιγμή για όλα, με τη σοφία που μετράει την ηλιοφάνεια, τη θερμοκρασία, την υγρασία, τη γειτνίαση (ναι, οι γείτονες επηρεάζουν τη ζωή μας), τη φροντίδα, το dna, και βγάζει μια κοινή συνισταμένη, και λέει "τώρα ανθίζω". Στη ζωή μας σπάνια έχουμε την υπομονή να περιμένουμε την ωρίμανση όλων των συνθηκών και παραμέτρων, και κολλάμε δυσμενείς ταμπέλες στα παιδιά που, λ.χ. δεν μιλούν μέχρι τα 4 τους χρόνια, ή που δεν ανταποκρίνονται στο τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα σύμφωνα με τα σταθερότυπα που έχουν οριστεί από τους "ειδικούς", ή βρίζουμε τους συμπατριώτες μας που δεν εξεγείρονται μαζικά και επί μέρες (όπως στη γείτονα) ενώ "θα έπρεπε".

passiflora caerulea

μαρουλάκια από παραδοσιακό σπόρο Αγίου Ορους

 Τα παραπάνω μαρουλάκια τα φύτεψα σε 5 διαφορετικές θέσεις και συνθήκες (έτυχε - μου βγήκαν πολλά, οπότε υπήρχε η ανάγκη και η πολυτέλεια συγχρόνως να μπούν σε διαφορετικά σημεία του κήπου και του αστικού αγρού). Μας ξάφνιασαν, γιατί τους άρεσε το σημείο που θεωρήσαμε το πλέον δυσμενές! Αλλού φανταζόμαστε οτι θα ευημερούσαν, αλλού τελικά προτίμησαν. Η φύση ξέρει πάντα, και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε εμείς είναι να γίνουμε μαθητές της.

origanum vulgare

 Στη φύση υπάρχει πολυμορφία. Κανένα φύλλο του ιδίου φυτού δεν είναι όμοιο με κανένα άλλο. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και στο σουπερμάρκετ! Η αγορά "αγαπά" την ομοιομορφία: εάν τα μήλα δεν είναι όλα ίδιου χρώματος και βάρους, ο έμπορος απλά δεν τα παίρνει, μας έλεγε ένας μηλοπαραγωγός από τη Ζαγορά. Οι επιλογές του εμπόρου διαμορφώνουν το κριτήριο και του καταναλωτή. Οι ντομάτες μοιάζουν σαν να βγήκαν όλες από ένα καλούπι, σαν βιομηχανικά κατασκευασμένα κιούπια. Οσοι βάζουμε μποστάνι με παραδοσιακούς σπόρους ξέρουμε οτι τα μεγέθη και οι αποχρώσεις της ντομάτας ποικίλουν ακόμα και πάνω στο ίδιο φυτό, και φυσικά αυτό είναι άσχετο από τη νοστιμιά και τη θρεπτική τους αξία.

λεμόνια και πορτοκάλια πλάι-πλάι, ωριμάζουν

Ο κάθε κήπος είναι σχολείο ζωής, εφόσον θέλουμε να μαθητεύσουμε εννοείται. Η μαθητεία δεν επιβάλλεται, προσφέρεται. Δεν έχει εξετάσεις με βαθμούς και απολυτήρια, είναι μια διαρκής διαδικασία, ένας χώρος διαρκούς επιμόρφωσης χωρίς διπλώματα ή πτυχία ή "διεθνή αναγνώριση". Τα μαθήματα που παίρνεις πλουτίζουν και μορφώνουν εσένα την ίδια, προσωπικά, μυστικά τις περισσότερες φορές, σε καθιστούν γνώστη των Νόμων της Ζωής χωρίς να χρειαστεί να διαβάσεις ούτε ένα επιστημονικό πόνημα. Συγχρόνως σε καθιστούν ικανή να διαχειρίζεσαι τη τροφή και την υγεία σου μόνη σου, άρα σε καθιστούν ελεύθερη και ανεξάρτητη - πράγμα που δεν βολεύει καμία εξουσία επί του πλανήτη μας.

ο απήγανος (ruta graveolens) με τη μοιραία πεταλούδα...

Η πανέμορφη αυτή πεταλούδα λατρεύει τον (ομολογουμένως ολίγον βρωμερό) απήγανο. Μας γοητεύει κι εμάς. Λίγοι ξέρουν οτι αυτή η κομψή και εμφανίσιμη κυρία είναι εχθρός θανατηφόρος του φυτού (αφήνει τα μικροσκοπικά κόκκινα αυγουλάκια της στην κάτω μεριά των φύλλων του, κι αυτά γίνονται αδηφάγες κάμπιες που απομυζούν τους χυμούς του μέχρι τελικής αποξήρανσης). Είναι όμορφη, όμως, και μας ξεγελά. Οι διαδικασίες αυτές λειτουργούν κάπως έτσι και στη ζωή μας: οι πλέον φθοροποιές συνθήκες μας "επιβάλλονται" με την ευχάριστη όψη τους, και τις υιοθετούμε με χαρά, για να ανακαλύψουμε (όταν θα έχουν κάνει τον κύκλο τους) οτι τελικά δεν ήταν για καλό μας. Κάπως έτσι φαίνεται να γίνεται με τα συστήματα που σήμερα (επιτέλους) καταρρέουν...

κίτρινη κορομηλιά (prunus cerasifera )

Η φύση δεν είναι τσιγγούνα, η λιτότητα δεν είναι από τα χαρακτηριστικά της. H φύση δίνει, δίνει, δίνει απλόχερα, χαρίζει με αφθονία. Στην πραγματικότητα δεν απαιτεί τίποτα - χαίρεται μεν με την αγάπη και τη φροντίδα μας, και το δείχνει, αλλά δεν απαιτεί τίποτα. Το δέντρο δεν καρποφορεί επειδή το ποτίζουμε ευρώ ή δολλάρια, απλά καρποφορεί, και μας δίνει τους καρπούς του χωρίς να μας ζητά αντίτιμο. Πώς έφτασε η τροφή μας να κοστίζει τόσο ακριβά (και κάποιοι από μας να έχουμε έλλειμα τροφής - λόγω "κρίσης", λέμε) το αφήνω σε σας. Τα δέντρα της γειτονιάς μου παράγουν καρπούς: ελιές, σύκα, κορόμηλα, μούρα, νεράντζια, μούσμουλα, αμύγδαλα, αλλά κανείς δεν τους μαζεύει (εκτός από κάποιους μετανάστες, κάποτε). Τι σπατάλη! Πόσες θερμίδες και πόσες βιταμίνες αφήνονται να πέσουν και να ποδοπατηθούν από τους περαστικούς (που πηγαίνουν στο σουπερμάρκετ να αγοράσουν την τροφή τους).

Στη φύση δεν υπάρχει σπατάλη, δεν υπάρχουν σκουπίδια: όλα μα όλα ανακυκλώνονται και ενσωματώνονται και μεταμορφώνονται, όλα είναι χρήσιμα. Είναι ένα τέλεια αυτορυθμιζόμενο σύστημα. Εμείς κάθε μέρα πετάμε σακούλες με απορρίματα (υλικά που έχουμε απορρίψει ως μη-χρήσιμα) σε πράσινους και μπλέ κάδους. Φυσικά  πετάμε και τροφή! Μας πήρε μερικές δεκαετίες να καταλάβουμε οτι το σύστημα που  κατασκευάσαμε δεν είναι βιώσιμο - αυτή τη συνειδητοποίηση (την όχι και τόσο ευχάριστη) την ονομάζουμε "κρίση".

λεμονόχορτο, μελισσόχορτο, σάλβια

Εχοουν γραφτεί αρκετά βιβλία για την συγκαλλιέργεια, το ποιό ζαρζαβατικό ταιριάζει με ποιό άλλο ζαρζαβατικό ή αρωματικό. Στη φύση δεν υπάρχει μονοκαλλιέργεια. Κι ας βλέπουμε την άνοιξη λειβάδια γεμάτα παπαρούνες ή βρούβες. Ανάμεσά τους φυτρώνουν κι άλλα, που επειδή δεν ανθοφορούν την ίδια εποχή, δεν τα βλέπουμε με την πρώτη ματιά. Τα φυτά συχνά φυτρώνουν σε "κοινότητες", αλλά μέσα σε ένα τετραγωνικό μέτρο μπορούμε να βρούμε δεκάδες είδη! 

Η μονοκαλλιέργεια δίνει την ασφάλεια των αριθμών (αχ, αυτά τα νούμερα!): από τόσα στρέμματα θα πάρω τόσα κιλά λάδι (πατάτες, καλαμπόκι, κρεμμύδια...) αλλά δεν είναι κάτι φυσικό. Αρα δεν είναι και κάτι απαραίτητα υγιές (ως φιλοσοφική θέση ταυτίζω τη φύση/φυσικότητα με την υγεία). Τα διαφορετικά είδη φυτών λειτουργούν συνεργατικά μεταξύ τους (μέσα στο φυσικό τους οικοσύστημα), και έτσι το ένα βοηθά στην υγεία και στην ευρωστία του άλλου. Σε συνθήκες μονοκαλλιέργειας αυτή η συνέργεια δεν υπάρχει, με αποτέλεσμα τα άτομα να προσβάλλονται από περισσότερες ασθένειες, και να χρειάζονται φαρμακευτική βοήθεια... (Η οποία καταλήγει στο στομάχι μας, τελικά.)

Η απομάκρυνση από τη φύση (και από τη γνώση την οποία μας παρέχει) ήταν ένα χρήσιμο "πείραμα" για την ανθρωπότητα. Ζήσαμε, κάποιες δεκαετίες, μέσα σε μεγάλες πόλεις, σε σπίτια από υλικό που δεν ξέρουμε πώς συμπεριφέρεται σε βάθος χρόνου, χωρισμένοι από την πηγή της ενέργειας και της ζωής, μακριά από τις οσμές, τις υφές, τους ήχους και τα χρώματα της φύσης. Τόσο μακριά, που τα ξεχάσαμε σχεδόν! Τώρα σιγά-σιγά συνειδητοποιούμε ως ανθρωπότητα, μαθαίνουμε, βγάζουμε τα συμπεράσματα αυτού του πειράματος: εμείς είμαστε η φύση, και η φύση είναι εμείς. Απλά.