Ζωντανή σύνδεση

Μετά το βιβλίο του Ριτσαρντ Λουβ "Το τελευταίο παιδί στο δάσος" ("Last Child in the Woods - saving our children from nature deficit disorder" 2005) έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια ένα κίνημα επιστροφής στο μέλλον - ένα κίνημα επανασύνδεσης, των παιδιών κυρίως, με τη φύση. Με μεθοδολογίες παρμένες από τους τρόπους και τις παραδόσεις των Ινδιάνων της Β. Αμερικής, των Βουσμάνων Σαν της ερήμου Καλαχάρι, και άλλων ολιγάριθμων φυλών που ζουν ακόμα ως τροφοσυλλέκτες-κυνηγοί, προσαρμοσμένες για τον σημερινό δυτικό άνθρωπο, οι εκπαιδευτές "άγριας διαβίωσης" πασχίζουν να μας καθοδηγήσουν να ξανα-αποκτήσουμε τη βαθειά σύνδεση που χάσαμε.

Υπάρχει ένας φόβος, ότι εάν «ξαναγυρίσουμε» ή επανασυνδεθούμε  με τη φύση, θα γίνουμε ξανά «πρωτόγονοι», ή «άγριοι», ή «οπισθοδρομικοί». Οτι θα αποκηρύξουμε όλη την ωραία μας τεχνολογία εν μία νυκτί και θα ξαναγυρίσουμε στο άναμμα της φωτιάς δια της τριβής ας πούμε, ή στο να ντυνόμαστε με δέρματα, ή  στο να σκοτώνουμε μόνοι μας την τροφή μας. Η οτι θα ξαναγυρίσουμε στην εποχή των προγιαγιάδων μας που ήταν "φτωχοί" οι άνθρωποι και έπρεπε να βάλουνε μπαξέ για να φάνε μια ντομάτα. Παράλληλα όμως με το φόβο αυτό υπάρχει μία λαχτάρα να αναπνεύσουμε τον αμόλυντο αέρα του δάσους, να δοκιμάσουμε να ζήσουμε "με λίγα", να σχετιστούμε πιο ουσιαστικά, να φύγουμε από την κουραστική πολυκοσμία των μεγαλουπόλεων και να "ησυχάσουμε".

Κόντρα στο φόβο αυτό, δε, υπάρχει μία άποψη που λέει οτι η σύνδεσή μας με τη φύση είναι τόσο αναγκαία όσο το νερό για την επιβίωσή μας, και όσο δεν γίνεσαι "άγριος" πίνοντας νερό άλλο τόσο δεν γίνεσαι "απολίτιστος" εάν αποκτήσεις βαθειά σύνδεση με τη γη... Οπως επίσης πως συνδεόμενοι με τη φύση γινόμαστε εξυπνότεροι, γιατί ενεργοποιούνται ξεχασμένες συνάψεις στον εγκέφαλό μας με πολλαπλά ωφέλη: γινόμαστε πιο δημιουργικοί και πιο ικανοί να βρούμε λύσεις, ενεργοποιούνται τα ηγετικά μας χαρίσματα (ικανότητα λήψης αποφάσεων, υπευθυνότητα, ευσυνειδησία, ικανότητα έμπνευσης άλλων), αποκτούμε μεγαλύτερη ενσυναίσθηση, και είμαστε πιο ικανοί να νοηματοδοτήσουμε την ζωή μας άρα και να τη χαρούμε. Και άλλα πολλά. Μέσα σε μια κοινωνία που φαίνεται να καταρρέει, αυτά δεν ακούγονται τόσο ευκαταφρόνητα.

Συνδέομαι με τη φύση δεν σημαίνει πάω μια βόλτα στο πάρκο ή μια Κυριακή στην εξοχή από καιρού εις καιρόν. Δεν είναι κάτι που γίνεται μεμιάς ή άπαξ. Οπως όλες οι σχέσεις, χρειάζεται καλλιέργεια (η λέξη κουλτούρα σημαίνει ακριβώς αυτό, καλλιέργεια), και η καλλιέργεια χρειάζεται χρόνο και αφιέρωση. Αξίζει τον κόπο κάτι τόσο "νεφελώδες" κι άπιαστο, κάτι που ούτε να το περιγράψεις καλά-καλά δεν μπορείς στους φίλους σου; Δεν ξέρω πώς αφεθήκαμε ως άνθρωποι να πιστέψουμε οτι "ο χρόνος είναι χρήμα", αλλά επειδή η φύση δεν λειτουργεί με τέτοιους όρους, χρειάζεται να επανατοποθετηθούμε: ο χρόνος είναι αγάπη, ο χρόνος είναι φροντίδα, ο χρόνος είναι μεράκι. Δίνουμε χρόνο και χώρο σε αυτό ή αυτούς που αγαπάμε. Αξία εδώ είναι η αγάπη, το νοιάξιμο, η σχέση καθαυτή.

Οι εκπαιδευτές Αγριας Διαβίωσης έχουν βρεί οτι χρειάζονται 13 είδη δεξιοτήτων προκειμένου να αποκτήσουμε την πολυπόθητη βαθειά σύνδεση.

• Η παρατήρηση: είναι μια δεξιότητα που βελτιώνεται σταδιακά με την εξάσκηση, όπως το κάθε τι. Για το λεγόμενο "sit spot" έχω ξαναγράψει εδώ, αλλά πρόκειται για ένα θέμα ανεξάντλητο στη σημασία και στο βάθος του. Αυτό το απλό "κάθισμα" σε ησυχία, με ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά, στο ίδιο σημείο κάθε μέρα, χρόνος μπαίνει χρόνος βγαίνει είναι μια από τις καλύτερες επενδύσεις χρόνου που μπορούμε να κάνουμε στη ζωή μας.
• Η διεύρυνση των αισθήσεων: εκπαιδευόμαστε στην περιμετρική και μακρινή όραση, στην ακοή μακρινών ήχων, στην λεπτή όσφρηση, και στις αισθήσεις εκείνες που ο μέσος άνθρωπος σήμερα μπορεί να ονόμαζε 'υπεραισθήσεις'. Αυτού του τύπου οι αισθήσεις σε κάποιους παλαιότερους λαούς έφταναν να είναι πολύ ακριβείς: λένε οτι οι Ινδιάνοι ήξεραν εάν ένα άγνωστο μανιτάρι ή  χόρτο ήταν βρώσιμο ή τοξικό φέρνοντάς το απλά στην άκρη της γλώσσας τους χωρίς να το ακουμπήσουν. 'Η, ένιωθαν το πλησίασμα των άλλων όντων πολύ πριν γίνουν αντιληπτά στις 5 τους αισθήσεις.

• Η γλώσσα των πουλιών: κυριολεκτικά! Με λίγες γνώσεις και πολλή παρατήρηση μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τα μηνύματα που ανταλάσσουν τα πουλιά μεταξύ τους, και έτσι να ξέρουμε ανά πάσα στιγμή τι γίνεται γύρω μας (την ύπαρξη άλλων πουλιών, ζώων, ή ανθρώπων και πού βρίσκονται, τι προθέσεις έχουν, κτλ). Η παράδοσή μας εξάλλου έχει πολλά τραγούδια όπου ο κύριος πληροφοριοδότης είναι ένα πουλί (λέγανε παλιά, επίσης, όταν δεν ήθελαν να αποκαλύψουν την πηγή μίας πληροφορίας "μου το είπε ένα πουλάκι"!)
• Η ιχνηλασία: όλα τα πλάσματα αφήνουν ίχνη από όπου περνούν... Από τα βοσκημένα χόρτα χαμηλά ή ψηλά (ανάλογα εάν έχει περάσει κοπάδι προβάτων ή οικογένεια ελαφιών κτλ), τα πατήματα διαφόρων όντων, και ένα σωρό άλλα βιοδηλωτικά ίχνη (τρίχες, νύχια, "πουκάμισα" ερπετών ή εντόμων, κακάκια), όλα έχουν να μας πούν μία ιστορία. Ποιός πέρασε από δω, από πού ερχόταν, πού πήγαινε, γιατί; Τι συνάντησε στο δρόμο του, γιατί ανέκοψε πορεία; Ηρθε να φάει, να πιεί, έτρεχε κυνηγημένος ή κυνηγούσε κάποιο θήραμα; Η ιχνηλασία χρειάζεται παρατήρηση, υπομονή, φαντασία, εμπειρία, γνώση, αλλά κυρίως περιέργεια! Η περιέργεια είναι προϋπόθεση για κάθε είδους αληθινή μάθηση, αλλά γεννά διαρκώς κι άλλη περιέργεια, κι άλλη, κι άλλη, και όλο αυτό γίνεται μία αλυσίδα όλο και βαθύτερης γνώσης. Το ίδιο, λίγο-πολύ, το βρίσκουμε σε σχέση και με το φυτικό βασίλειο: έχοντας παρατηρήσει μια χρονιά τι φυτρώνει πού και πότε, τα μοτίβα των εποχών και των βροχών, αναγνωρίζουμε πότε κάτι ανθίζει ή καρπίζει εκτός εποχής, πότε έχουμε νέες αφίξεις ειδών και από πού μπορεί να ήρθαν σε μία περιοχή, κτλ. Με λίγη γνώση μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για τα πετρώματα ενός τόπου με βάσει τα φυτά που ευδοκιμούν εκεί ανά τις εποχές...

• Η άσκοπη περιπλάνηση: μια βόλτα για τη βόλτα, χωρίς σκοπό ειδικό, έτσι, για τη χαρά  της εξερεύνησης, αφημένοι στο "πού θα μας βγάλει ο δρόμος", έχει να μας δώσει πολλά. Ερχόμαστε σε επαφή με το τοπίο αλλά και με τον εαυτό μας, τους φόβους και τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα και την εσωτερική μας φωνή. Ο δρόμος μας φέρνει πάντα εκεί που πρέπει να βρισκόμαστε για να μαθητεύσουμε...
• Η χαρτογράφηση: είναι χρήσιμο που σήμερα έχουμε χάρτες και gps, φυσικά, αλλά είναι πολύ αλλιώτικο το να βάζεις σημάδια για να μπορείς να βρίσκεις μόνος σου το πώς να γυρίσεις στη βάση σου. Είναι μια άσκηση του νου που βασίζεται τόσο στην παρατήρηση, όσο και στη φαντασία και στη διαίσθηση. Σιγά-σιγά, περπατώντας, φτιάχνουμε νοερούς βιωματικούς (τρισδιάστατους) χάρτες της περιοχής μας, είτε ζούμε σε πόλη είτε στα βουνά. Οι παλαιοί Πολυνήσιοι συνήθιζαν να λένε τραγούδια καθώς κωπηλατούσαν από νησί σε νησί, και έτσι μετρούσαν τις αποστάσεις.
• Η εξιστόρηση: Ωραία όλα τα παραπάνω, αλλά άμα δεν έχουμε με ποιόν να τα μοιραστούμε, σε ποιόν να τα πούμε, χάνουμε τη μισή αξία της όποιας εμπειρίας. Οι εμπειρίες, τα ευρήματα, οι σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννούν, είναι για να τα μοιραζόμαστε. Κάπου πρέπει να πούμε την ιστορία μας! Οι παλαιοί μαζεύονταν γύρω από τη φωτιά της κοινότητας και αφηγούνταν την ημέρα τους, κάθε μέρα που ήτανε μαζί. Είναι μια ανάγκη τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος. Εχουμε ανάγκη να ακούσουμε και να ακουστούμε, έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλον όχι μόνο για την υλική μας επιβίωση αλλά και συναισθηματικά.  Ο ένας μας δίνει νόημα στην ύπαρξη και την εμπειρία του άλλου, και αυτό είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας διαμέσου των χιλιετιών. Πολύ πριν την ανακάλυψη της γραφής οι άνθρωποι κρατούσαν τα χρονικά της φυλής τους μέσα από τις αναμνήσεις των προγόνων τους που περνούσαν από γενιά σε γενιά.

• Το ημερολόγιο: στην εποχή του σημειωματάριου και της γραφής, είναι σημαντικό να καταγράφουμε πράγματα. Είδη που βλέπουμε/συναντούμε, εμπειρίες, αισθήσεις, εντυπώσεις, απορίες που μας γεννιούνται, σκέψεις. Η καταγραφή μπορεί να γίνει με λόγια ή με εικόνες, μπορεί να περιέχει φυλλαράκια ή σπόρους ή οτιδήποτε. Κρατάμε ένα προσωπικό ημερολόγιο φύσης.

• Οδηγοί πεδίου: τα παλιότερα χρόνια υπήρχαν οι γέροντες της φυλής, που είχαν απαντήσεις σχετικά με τα διάφορα είδη των ζώων και των φυτών, τη γεωμορφολογία του τόπου, κτλ. Σήμερα θεωρούμε τον εαυτό μας τυχερό εάν βρούμε κάποιον παπού ή γιαγιά για να μας πούν τις ιστορίες του τόπου, να μας μιλήσουν για τα μποστάνια τα ζώα και τα δάση τους. Συνήθως δεν έχουμε αυτή την τύχη, όμως - οπότε αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε σε εξειδικευμένους χάρτες και "οδηγούς πεδίου" για τα δέντρα, τα βότανα, τα πουλιά, τα έντομα, τα μανιτάρια, και ότι άλλο μας κινεί το ενδιαφέρον και την περιέργεια στις περιπλανήσεις μας.

• Μίμηση ζώων: όταν μπαίνεις στο "πετσί" κάποιου πλάσματος (στέκεσαι, περπατάς, χοροπηδάς, φωνάζεις, κινείσαι σαν αυτό) το καταλαβαίνεις καλύτερα. Οι πολεμικές τέχνες έχουν στάσεις που μιμούνται ζώα, και τα ομαδικά παιχνίδια των παιδιών της Αφρικής, π.χ., μιμούνται τις  συνήθειες των ζώων. Παίζοντας μεταμορφωνόμαστε, και συγχρόνως μπαίνουμε στο νου και στο βίωμα των άλλων πλασμάτων που ζουν γύρω μας.
• Αγρια διαβίωση: όχι επιβίωση, αλλά διαβίωση! Στην προσπάθειά μας να ζήσουμε έξω από τα τείχη του σπιτιού και της πόλης μας, μέσα ή έξω από τις σκηνές μας σε έναν τόπο χωρίς "τα βασικά του πολτισμού μας", ερχόμαστε σε επαφή με τα στοιχεία της φύσης. Πρέπει να φτιάξουμε κατάλυμα/καταφύγιο, πρέπει να ανάψουμε φωτιά (για ζέστη και για μαγείρεμα), πρέπει να βρούμε νερό (και να το φιλτράρουμε ή να το βράσουμε), πρέπει να γνωρίζουμε τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να φάμε... Και φυσικά συνειδητοποιούμε την αξία της κοινότητας και της συντροφικότητας - δεν είμαστε όλοι καλοί σε όλα, και κάποιος μπορεί να έχει τη φυσική ρώμη να κουβαλήσει έναν μεγάλο κορμό που θα κρατήσει τη φωτιά ζωντανή όλη τη νύχτα, αλλά μπορεί να μην τα καταφέρνει με το άναμμά της...

• Φαντασία και οραματισμός: η ικανότητα να ξαναφέρνουμε στο νου μας εικόνες και βιώματα που ζήσαμε με λεπτομέρεια, όποτε το θελήσουμε. Κι αυτό χρειάζεται εκπαίδευση και εξάσκηση, όπως το κάθε τι. Με τον τρόπο αυτό εξασκούμε τη μνήμη μας, οι εμπειρίες μας καταγράφονται βαθύτερα με την επανάληψη, και σιγά-σιγά φτάνουμε να μπορούμε να μεταφερόμαστε συνειδητά στο χώρο και στο χρόνο όπου και όποτε θέλουμε, να λύνουμε απορίες μας (όταν νοερά επαναλαμβάνουμε/ξαναβλέπουμε μία εικόνα έχουμε καθαρότερο νου, και "παραδόξως" βλέπουμε περισσότερα) και να βλέπουμε τα πράγματα πολυδιάστατα. Είναι μια πρακτική που αποτελεί βάση για την οποιαδήποτε μορφή διαλογισμού.
• Ευχαριστία: το τελευταίο (και ισάξιο σε σημασία με το πρώτο) στάδιο/δεξιότητα. Είναι η μοναδική στάση ζωής που βοηθά να είμαστε ευτυχείς και σεβαστικοί απέναντι στη φύση (στο οτιδήποτε). Είναι η φύση κάθε γιορτής. (Στην χριστιανική θρησκεία η "Θεία Ευχαριστία" αποτελεί Μυστήριο, που σημαίνει επικοινωνία ουρανού και γης). Οι παλαιές φυλές θεωρούσαν οτι οφείλουμε να ανταποδίδουμε στη φύση για το κάθε τι που μας δίνει: λέγεται οτι οι Μάγιας, που είχαν πολύ προηγμένη τεχνολογία, δεν είχαν φτιάξει αυτοκίνητα για αυτό το λόγο - δεν θα αρκούσε ο χρόνος της ζωής ενός ανθρώπου για να ξεπληρώσει στη Γη όλα αυτά που της πήρε για να φτιαχτεί ένα αυτοκίνητο!

Εάν θα μπορούσαμε να φανταστούμε τους εαυτούς μας να έχουν αυτές τις δεξιότητες, αυτές τις ικανότητες που υπάρχουν μέσα στο dna μας γραμμένες αλλά καταχωνιασμένες στη λήθη που δημιουργεί η αποστειρωμένη ζωή στην πόλη, ίσως να  είχαμε το κίνητρο να τις ανακτήσουμε. Και εάν τις ανακτούσαμε, ποιός ξέρει πώς μπορεί να ήταν η ζωή μας, οι σχέσεις μας, η κοινωνία μας.