Η Αξία ενός Δέντρου

"Τη Νύχτα αυτή τη λετε εσείς Φωτιά, μα εγώ τη λέω Δέντρο"

Αιωνόβιο πλατάνι (ότι απέμεινε απ' αυτό) στη Δράμα

Τα δέντρα μας συντροφεύουν από την αρχή της ζωής μας (ως είδος) σε αυτόν τον πλανήτη. Για την ακρίβεια, ήταν εδώ πριν από μας, και συνέβαλαν στην τροποποίηση του κλίματος της Γης έτσι ώστε το είδος μας να μπορεί να επιβιώσει με επιτυχία. Πολλοί λαοί (μαζί και οι αρχαίοι Ελληνες) θεωρούσαν τα δέντρα ενδιαιτήματα (τόπο κατοικίας) θεοτήτων, και αλίμονο στον βέβηλο που έμπαινε στα ιερά άλση των θεών, πόσο μάλλον εάν τα κατέστρεφε!

Καστανιά στον Ολυμπο

Οι άνθρωποι πάντοτε φύτευαν δέντρα: για τους καρπούς τους, για την ξυλεία τους, για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες (να θυμηθούμε οτι ο φλοιός της ιτιάς περιέχει τη βασική συστατική ουσία της ασπιρίνης, για παράδειγμα), για τη σκιά τους, και φυσικά για την αισθητική απόλαυση. Οι παραδόσεις λένε οτι μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα στη βόρειο Γαλλία οι χωρικοί φύτευαν 2 βελανιδιές για κάθε παιδί τους που γεννιόταν, προκειμένου να έχει ξυλεία για την επίπλωση του σπιτιού του όταν θα παντρευόταν. Στην Ινδία λένε οτι εάν ένας άνθρωπος φυτέψει 6 δέντρα neem στη ζωή του, έχει γλιτώσει μία μετενσάρκωση ('σώζει την ψυχή του' θα λέγαμε εμείς αντίστοιχα). Οταν ο Μ. Αλέξανδρος έφερε τα πλατάνια στον Ελλαδικό χώρο από την Ανατολή (platanus orientalis λέγεται ο πλάτανος) τον πρώτο καιρό οι άνθρωποι πλήρωναν για να καθίσουν κάτω από τη σκιά του. Στη νεοελληνική γραμματεία πόσα και πόσα διηγήματα και ποιήματα δεν μιλούν για τον "γερο-πλάτανο", και σε πόσα χωριά ο πλάτανος δεν σηματοδοτεί το κέντρο του χωριού, με τις καρέκλες του παραδοσιακού καφενείου να τοποθετούνται στην πλούσια σκιά του!

Δέντρο χτυπημένο από κεραυνό στο όρος Μενοίκιο

Ωραία όλα αυτά, θα πει κανείς. "Ρομαντικά". Αλλά ζούμε σε μια βαρέως υλιστική εποχή, που "ρομαντισμοί δεν χωράνε": φάρμακα φτιάχνουν οι εταιρείες που διαθέτουν και ποιοτικό έλεγχο (μην πάμε και σαν το σκυλί στ' αμπέλι, που λένε), έπιπλα αγοράζουμε από τους επιπλοποιούς και το ικέα (και τι μας νοιάζει από τι ξυλεία προήλθαν, ποιός φύτεψε τα δέντρα, ποιός τα έκοψε, κτλ), φρούτα αγοράζουμε από το σουπερμάρκετ και ξηροκάρπια από τις κάβες, το neem (και τα παράγωγά του) παραλίγο να γίνει πατέντα πολυεθνικής, και ναι μεν θαυμάζουμε τη γραφικότητα και την περιφέρεια του γερο-πλάτανου όταν πίνουμε το καφεδάκι μας στο χωριό του παπού, αλλά δεν ζούμε εκεί: είναι απλά άλλη μια ωραία εικόνα των διακοπών μας. Τα δέντρα κάνουν "σκουπίδια" στις πόλεις μας -  το φθινόπωρο φυλλοροούν! Οι μουριές ρίχνουν τα μούρα τους στα πεζοδρόμια και γεμίζουν "βρωμιά" τα παπούτσια του διαβάτη. Τι τελικά μας προσφέρουν τα δέντρα σήμερα;

Δάσος πεύκης στον Ολυμπο

Ιδού μια πρόχειρη λίστα των υπηρεσιών που προσφέρει ένα δέντρο (σε εμάς και στο υπόλοιπο οικοσύστημα):

• Συγκρατεί το νερό της βροχής με την κόμη και τις ρίζες του (και έτσι μετριάζεται η πιθανότητα πλημμύρας από το μένος των ισχυρών βροχοπτώσεων, και η διάβρωση του εδάφους από το νερό). Επίσης με τις ρίζες του αποστραγγίζει το περισσευούμενο νερό, κάνοντας το έδαφος πιο στέρεο όπου χρειάζεται.
• Συγκρατεί το έδαφος με τις ρίζες του - στην πραγματικότητα, οι ρίζες του δέντρου (και η φυλλορροή του) δημιουργούν χώμα.
• Πεθαίνοντας (αν δεν το μετακινήσουμε), τρέφει το δάσος μέσω των μυκήτων και των λοιπών μικροοργανισμών που διασπούν την ύλη του και την μετατρέπουν σε θρεπτικά στοιχεία για μυριάδες μορφές ζωής (που κάποιες τελικά φτάνουν και στο πιάτο μας!)
• Τροποποιεί και ρυθμίζει το κλίμα: η κόμη του δημιουργεί βροχή (μέσω της εξατμισοδιαπνοής), διατηρεί σταθερές θερμοκρασίες (μέσα στο δάσος, και όπου υπάρχει ικανός αριθμός δέντρων, οι θερμοκρασίες δεν έχουν μεγάλες διακυμάνσεις, δεν υπάρχουν ακραίες θερμοκρασίες, και άρα ακόμα και ένα μικρό αστικό άλσος αποτελεί καταφύγιο).
• Προστατεύει (τα σπίτια και τα χωράφια μας) από τον άνεμο, λειτουργώντας σαν ανεμοφράχτης.
• Φιλτράρει τα σωματίδια της σκόνης, κάνοντας τον αέρα πιο καθαρό.
• Είναι καταφύγιο διαφόρων μορφών ζωής (εντόμων-επικονιαστών, πουλιών-διασπορέων και θηρευτών, μικρών ζώων που βοηθούν στην οικολογική σταθερότητα - π.χ. τρέφονται με βλαβερά για μας έντομα)
• Εκτός από την ποιότητα του αέρα βοηθά στην ποιότητα του νερού (το νερό διηθείται μέσα από το στρώμα των φύλλων και των ριζών και φτάνει τελικά καθαρότερο στον υδροφορέα - από όπου θα μας έρθει ως νερό πηγής ξανά για να το πιούμε)
• Δημιουργεί οάσεις αναψυχής μέσα στις κατοικημένες περιοχές, πολύτιμες για τον σύγχρονο άνθρωπο που ζει και εργάζεται μακριά από το φυσικό περιβάλλον.
• Τα δέντρα είναι τα κύτταρα ενός δάσους, που λειτουργεί ως ένας ολόκληρος αυτόνομος οργανισμός (εάν του το επιτρέψουμε, με τη μανία μας να ελέγχουμε τα πάντα!). Εάν κατανοήσουμε (όταν κατανοούμε έστω και λίγο) τον μηχανισμό λειτουργίας αυτού του οργανισμού, μπορούμε να κατανοήσουμε οποιοδήποτε άλλο οικοσύστημα: την κοινωνία μας, την οικογένειά μας, το μπαξέ μας, και τον εαυτό μας τον ίδιο. Ποτέ δεν θα καταφέρουμε να μάθουμε όλα τα πώς και τα γιατί του οργανισμού που λέγεται δάσος, γι αυτό και ποτέ δεν θα καταφέρουμε να βαρεθούμε στην μαθητεία αυτή!

Βλάστηση στον καταρράκτη Αγ. Βαρβάρας

Λέμε τα προφανή - όσα θα έπρεπε να θυμόμαστε από τους προγόνους μας και από τα μαθήματα που κάνουμε στο σχολείο! Γιατί τα λέμε: σήμερα η αποψίλωση των δασών έχει αποσταθεροποιήσει το κλίμα του πλανήτη μας, και απειλείται άμεσα η επιβίωσή μας ως είδους. Το πράγμα έχει φτάσει να είναι "φυτέψτε γιατί χανόμαστε"! Οταν ρωτούν πότε είναι καλύτερα να φυτέψεις ένα δέντρο οι απαντήσεις είναι δύο ταυτόχρονα: 1. πριν 10 χρόνια, και 2. τώρα.

Γι αυτό και όταν ακούμε ότι κάποιος δήμος έκοψε δέντρα, ή προτίθεται να κόψει δέντρα, είναι σημαντικό να μιλάμε: να θυμίζουμε τις υπηρεσίες που μας προσφέρουν καθημερινά, βρέξει-χιονίσει, με αντίτιμο λίγη φροντίδα στα πρώτα τους χρόνια και ίσως λίγο κλάδεμα από καιρού εις καιρόν. Να θυμίζουμε οτι σήμερα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή της ιστορίας της ανθρωπότητας το κάθε δέντρο μετράει, και κάνει τη διαφορά. Ενα δάσος που κόβεται στη Χαλκιδική θα προκαλέσει ξηρασία στην Κρήτη ή στην Πελοπόννησο, γιατί ο άνεμος και η βροχή δεν γνωρίζουν από σύνορα νομών και περιφερειών (πόσο μάλλον κρατών!). Το δέντρο που κόβω στον κήπο μου (γιατί "βρωμίζει" με τα φρούτα ή τα φύλλα του που πέφτουν) θα επηρεάσει τον κήπο της γειτόνισσας και μπορεί η γειτόνισσα να χρειάζεται διπλάσια ποσότητα νερού για  τα λουλούδια της πλέον. Θα επηρεάσει φυσικά και τον δικό μου κήπο, αλλά εφόσον το έκοψα έχω και την ευθύνη του!

Οξιά στο δάσος Λεπίδα

Σήμερα δεν νοείται (και δεν μας επιτρέπεται) να διατελούμε σε άγνοια σχετικά με την αξία του δέντρου. Τα λίγα που σημείωσα παραπάνω απλά 'ξύνουν την επιφάνεια'. Οι γνώσεις όλες υπάρχουν και είναι διαθέσιμες ευρέως πλέον. 

Πλατάνια σε κεντρικό δρόμο της Δράμας

Τα δέντρα (και τα δάση) είναι κοινά αγαθά, ακόμα και αν τυπικά ανήκουν σε κάποιο (φυσικό ή νομικό) πρόσωπο. Τα δέντρα μίας πόλης ανήκουν στους δημότες της πόλης και είναι στη φροντίδα τους - ηθικά τουλάχιστον!