Συνέδριο Οικολογίας

Το περασμένο Σαββατοκύριακο βρέθηκα στο 28ο συνέδριο του ΠανΔΟικΟ, στην Κατερίνη, με θέμα "Κλιματική Αλλαγή και Αστικό Περιβάλλον". Το συνέδριο έγινε μέσα στον παλιό Καπνικό Σταθμό, που σήμερα είναι χώρος μίας μεγάλης τοπικής συλλογικότητας (Εθελοντική Ομάδα Δράσης ν. Πιερίας "Ο Τόπος Μου"), και η τσάντα με το υλικό του συνεδρίου είχε μέσα ένα μεγάλο γυάλινο μπουκάλι νερού, δώρο της ΔΕΥΑΚ. Ολα έμοιαζαν ελπιδοφόρα.

Δεν ήμουν σίγουρη τι περίμενα: φυσικά όλοι πλέον αναγνωρίζουμε τα σημάδια ενός κλίματος που αλλάζει, όλοι γνωρίζουμε το τι είδους επίπτωση έχει η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα στον πλανήτη μας. Aρκετοί από μας όχι μόνο γνωρίζουν αλλά και εργάζονται για την αποκατασταση και αναγέννηση των φυσικων πόρων. Από το 1971 η περμακουλτούρα έχει γεννήσει (και αναγεννήσει) αρκετά διεθνή κινήματα: το κίνημα της αγρο-οικολογίας (agroecology), το κίνημα της αναγεννητικής γεωργίας (regenerative agriculture), το κίνημα του οικο-κοινοτισμού (ecovillages), το κίνημα της μετάβασης (transition towns), το κίνημα των σπόρων, το κίνημα της αποανάπτυξης (degrowth) και άλλα, που πλέον έχουν μπει στα διεθνή πανεπιστήμια, στον ΟΗΕ, και στην καθημερινή γλώσσα και πρακτική εκαντοντάδων χιλιάδων ανθρώπων στον πλανήτη μας. Τον κώδωνα του κινδύνου για τα φυτοφάρμακα τον είχε ήδη κρούσει ο Ρούντολφ Στάινερ το 1924, και έτσι γεννήθηκε η βιοδυναμική γεωργία. Για την κλιματική αλλαγή (όπως ορίζεται σήμερα από το IPPC) είχε μιλήσει από το 1970 ο Μπιλ Μόλλισον, εμπνευστής και ιδρυτής της περμακουλτούρας. Το 2006, ο Ρομπ Χοπκινς, ένας δάσκαλος περμακουλτούρας ξεκίνησε το κίνημα της μετάβασης μέσα στην πόλη του το Τότνες, και έκτοτε υπάρχουν μερικές χιλιάδες τέτοια εγχειρήματα ανά τον κόσμο. Ενα και στην Ελλάδα! 

Στην Αθήνα, αλλά και σε άλλες πόλεις, έγιναν αστικοί αγροι και λαχανόκηποι, ταρατσόκηποι, εγχειρήματα οικοχωριών, εγχειρήματα φυσικής δόμησης, εγχειρήματα βιώσιμης/εναλλακτικής ενέργειας, εγχειρήματα αυτάρκειας και αυτοδιαχείρισης της καθημερινής ζωής, και φυσικά ο θεσμός των Οικογιορτών (καθιερωμένος πανελλαδικά εδώ και πάνω από 25 χρόνια). 

Αυτά λοιπόν είχα στο νου μου όταν πήγαινα στο συνέδριο του Παν.Δ.Οικ.Ο. Δεν θα μπορούσα λοιπόν ποτέ να φανταστώ ότι κανείς από τους εισηγητές και τους συνέδρους (με τους οποίους συνομίλησα) είτε δεν είχε ακούσει ποτέ τον όρο περμακουλτούρα είτε δεν γνώριζε το περιεχόμενό του, παρά τις τόσο συχνές αναφορές στην αειφορία, στο resilience (που μεταφραζόταν ως ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα, και ανάκαμψη ανάλογα τον ομιλητή), στην κυκλική οικονομία, κτλ.

Την πρώτη μέρα του συνεδρίου, οι ομιλίες ήταν σχετικές με το ίδιο το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, τις επιπτώσεις της στην οικονομία και στη ζωή των ανθρώπων (φυσικές καταστροφές κτλ), και στους μπλέ κάδους της ανακύκλωσης. Η εισήγηση για τους μπλέ κάδους και την εταιρεία ανακύκλωσης ήταν πραγματικά διαφωτιστική σχετικά με το τι συμβαίνει αφότου πετάξουμε τα απορρίμματα στον κάδο (διαχωρίζονται και ταξιδεύουν στην Κίνα!). Υπήρξαν και 2 ομιλίες σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών, που εστίαζαν στην ανακύκλωση (την μεγάλη και νόστιμη καραμέλα της επίσημης οικολογίας) και την εκπαίδευση στην "αειφορία" (άλλη μία νόστιμη και μοδάτη καραμέλα, που όσο την ακούω τόσο πείθομαι οτι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει). Μάθαμε πως η εκπαίδευση στην «αειφορία» έρχεται να αντικαταστήσει την περιβαλλοντική εκπαίδευση (συνεπώς να ‘πετάξει στα σκουπίδια’ όλη την πείρα και την τεχνογνωσία που έχουν αποκτήσει οι εκπαιδευτικοί των ΚΠΕ στη δωδεκάχρονη πορεία τους).

Εάν η πρώτη μέρα του συνεδρίου έθετε το πρόβλημα, η δεύτερη μέρα ήταν αφιερωμένη στις λύσεις. Υπήρχαν ομιλίες ειδικών σχετικά με την εξοικονόμηση πόρων και ενέργειας, την κυκλική οικονομία, τα "έξυπνα κτίρια" και τις "ανθεκτικές πόλεις", την συμπερίληψη των αστικών πάρκων στους δασικούς χάρτες, τους Ευρωπαϊκούς στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, και σχετικά με το πώς οι νόμοι του ανθρώπου έρχονται σε σύγκρουση με τους νόμους της φύσης. Υπήρξε επίσης και η παρουσίαση καλών οικολογικών πρακτικών μέσα στην πόλη της Κατερίνης, από τον ίδιο τον νύν δήμαρχο της πόλης. Σε μία ωραία εκτός προγράμματος στιγμή, δόθηκε βήμα σε έναν καθηγητή δασολογίας να καταγγείλει την καταστροφή του δάσους των Πιερίων Ορέων με τις ανεμογεννήτριες. Επρόκειτο για τον εισηγητή με το μεγαλύτερο πάθος και πίστη στα λεγόμενά του!

Όλα σωστά κι ωραία, θα πει κανείς. Ναι, αλλά. Αλλά!

Ηταν όλα τόσο γενικά και γενικόλογα, ήταν όλα τόσο ‘γνωστά’. Στατιστικά, διαπιστώσεις, καταγγελίες, ευχολόγια, στόχοι, πρόστιμα, τρόποι σκέψεις που έχουν από καιρό ξεπεραστεί από τα κινήματα που προανέφερα.

Πόση σημασία έχει ότι «η Ελλάδα θα φάει πρόστιμα» όταν ο μέσος έλληνας πολίτης δεν αντιλαμβάνεται ότι ο τρόπος της ζωής του (που εκφράζεται μέσα από τον αλόγιστο καταναλωτισμό και την «ευκολία» του πετρελαίου και του πλαστικού, π.χ.) δεν είναι βιώσιμος μακροπρόθεσμα; Ότι αρρωσταίνει βαριά και ανεπαίσθητα αναπνέοντας αιωρούμενα σωματίδια και τρώγοντας δηλητηριασμένες τροφές (έστω σε «όμορφες συσκευασίες»);

Πόση σημασία έχει «σε ποια θέση βρίσκεται η χώρα μας» στον Ευρωπαϊκό κατάλογο για την ανακύκλωση όταν ο μέσος έλληνας πολίτης δεν έχει επίγνωση της σπατάλης των πόρων που αντιπροσωπεύουν τα καθημερινά του απορρίμματα; Το πρόστιμο ή η ντροπή θα φέρουν άραγε την πολυπόθητη επίγνωση; (Τα νέα συστήματα ψυχολογίας και διαχείρισης ομάδων λένε πως ούτε η τιμωρία ούτε η ντροπή φέρνουν ουσιαστικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, αντιθέτως υποσκάπτουν κατά τέτοιο τρόπο την ψυχολογία μας που αναχαιτίζουν και την ικανότητα γνώσης.)

Πόσο «βιώσιμη και αειφορική» είναι η ανακύκλωση στους μπλε κάδους όταν τα υλικά που συλλέγονται στέλνονται στην Κίνα για αξιοποίηση; (σπαταλάται τόση ενέργεια, τόσο πετρέλαιο, που κάνει το όλο εγχείρημα ασύμφορο – για τη Γη, πάντα, γιατί οι τσέπες επωφελούνται θαυμάσια). Για καλή μας τύχη, η αγορά της Κίνας κλείνει οσονούπω, και δεν θα δέχεται υλικά από την Ευρώπη, οπότε θα βρεθούμε ενώπιος ενωπίω με την καταναλωτική μας συνείδηση.

Είναι άγνοια ή εθελοτυφλότητα που μας κάνει να εμμένουμε στο καπιταλιστικό μοντέλο που θέλει τον πλανήτη και όλα τα όντα του ως πόρους για εκμετάλλευση; Ακόμα και το μοντέλο της «κυκλικής οικονομίας» που περιγράφηκε από τους εισηγητές, περιγράφηκε με όρους καπιταλισμού, και πόρρω απέχει από τη νοοτροπία που θέλει να εμπνεύσει το κίνημα της μετάβασης (την ηθική οικονομία, ή οικονομία του δώρου, ή οικονομία κλειστού κυκλώματος – τη «δίκαιη κατανομή» που θέτει η περμακουλτούρα ως μία από τις τρείς αρχές δεοντολογίας της).

Περιγράφηκαν επίσης οι συλλογικές «προσπάθειες» που έκαναν οι κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν, ή να διαχειριστούν, τις περιβαλλοντικές κρίσεις, με τις διάφορες συμφωνίες: του Κυότο, του Παρισιού, κτλ. και τις διάφορες διεθνείς επιτροπές και οργανισμούς (IPPC, UNEP, κτλ). Εάν όλα αυτά είχαν κάποια αποτελεσματικότητα, σίγουρα τόσα χρόνια θα την είχαμε δει: θα είχε ολόκληρος ο πλανήτης καθαρό πόσιμο νερό, τα δάση θα αυξάνονταν, η τροφή θα ήταν καθαρή, φθηνή και προσβάσιμη σε όλους, δεν θα χρειάζονταν πλέον τα ορυκτά καύσιμα, οι πόλεις θα ήταν ανθρώπινες, κτλ. Αν. Λίγο-πολύ όμως αυτά τα ξέρουμε, ειδικά οι ενασχολούμενοι/ες με την Οικολογία. Οι καιροί της άγνοιας έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί, ευτυχώς. Και χρειαζόμαστε επειγόντως φαντασία!

Ακούστηκε επίσης στο συνέδριο το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, ως παράγοντα κλιματικής αλλαγής (και έτσι θαυμάσια νομιμοποιούμε τις επιδημίες, τους πολέμους, κτλ για να ζήσουμε εμείς - οι προνομιούχοι - καλύτερες μέρες). Μόνο στο τέλος του συνεδρίου (λίγα λεπτά πριν κλείσει τις εργασίες του) ακούστηκε ως σχόλιο το προφανές, ότι το ζήτημα δεν είναι ο υπερπληθυσμός αλλά η ανισοκατανομή των πόρων και της κατανάλωσης!

Οι μύθοι (οι ιστορίες) πάνω στους οποίουςβασίζεται ένας πολιτισμός διαμορφώνουν τις αξίες του, και τη στάση του απέναντι στη ζωή. Ως ανθρωπότητα έχουμε κάνει μεγάλα βήματα συνειδητότητας από το «πόλεμος πάντων πατήρ». Σήμερα προχωρούμε προς τη συνειδητοποίηση ότι τα πάντα είναι σχέση, τα πάντα είναι αλληλοσυνδεόμενα και αλληλοεξαρτώμενα – ο σημερινός Ηράκλειτος θα έλεγε «σχέση μήτηρ πάντων», γιατί σήμερα είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε αυτό. Αλλά οι αφηγήσεις μας δεν έχουν αλλάξει αντίστοιχα. Χρειαζόμαστε νέους «μύθους» (με την έννοια των αφηγήσεων, των ιστοριών που διέπουν έναν πολιτισμό, όχι με την έννοια του ψέματος), νέα μοντέλα σκέψης, και χρειαζόμαστε να βρούμε, να επαναπροσδιορίσουμε εκ νέου τη θέση και το ρόλο μας επάνω στον πλανήτη. Και όλα θα βρούν τη θέση τους μετά: και η αειφορία, και η βιωσιμότητα, και η ανακύκλωση, και η κυκλική οικονομία, και η διαχείριση των αποβλήτων, και τα έξυπνα κτίρια και οι βιοκλιματικές πόλεις και η εκπαίδευση των παιδιών (κυρίως η εκπαίδευση των παιδιών!). Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι έχουν θέσει ήδη τα θέματα αυτά σε ανοιχτούς διαλόγους, και είχα την προσδοκία πως το συνέδριο θα είχε μια τέτοια, πιο βαθειά προσέγγιση και κατεύθυνση.

Πέραν της άγνοιας της περμακουλτούρας, αυτό που με σόκαρε και με απογοήτευσε κυρίως, ήταν η απουσία γυναικείου λόγου. Στους 16 ομιλητές υπήρχε μία μοναδική γυναίκα (η εκπρόσωπος της Τράπεζας της Ελλάδας). Πλέον της ομιλήτριας, και μίας εκπροσώπου του πανδοικο (της οποίας το όνομα δεν ακούστηκε δυνατά, δημόσια, ούτε ήταν κάπου γραμμένο στο πρόγραμμα), μόνο μία ακόμα γυναίκα πήρε το λόγο – την ώρα των ερωτήσεων. Ειρήσθω εν παρόδω, η πρότασή της δεν (εις)ακούστηκε. Ένα από τα αφανή αλλά αναπόφευκτα συμπεράσματα του συνεδρίου, λοιπόν, είναι ότι η οικολογία είναι αντρική υπόθεση. Σε μια εποχή που η ΒαντάναΣίβα και τόσοι άλλοι μιλούν για το πώς η θηλυκή ενέργεια είναι το μόνο που θα μπορέσει να περισώσει τη ζωή επάνω στον πλανήτη μας (σπόρους, βιοποικιλότητα, υγεία, ειρήνη, πολιτισμό), σε μια εποχή που οι περισσότερες ζωντανές περιβαλλοντικές οργανώσεις γυναικοκρατούνται, ο γυναικείος λόγος απουσίαζε από συνέδριο οικολογίας!

Μ' αυτά και μ' αυτά, έφυγα από το συνέδριο με μια βαθειά απογοήτευση. Δεν ξέρω πού θα πάει η Οικολογία στην Ελλάδα, από δω και στο εξής. Εάν δεν ερωτευτούμε τη Γη, αν δεν αγαπήσουμε και δεν φροντίσουμε το σπίτι μας, ότι και να πούμε ότι και να κάνουμε θα είναι καταγγελίες και ευχολόγια. Το κλίμα γύρω μας αλλάζει, σε πολλά επίπεδα - εμείς;

Αντί βιβλιογραφίας, το κείμενο αυτό έχει άφθονα λινκ που οδηγούν σε άλλα σχετικά και ενδιαφέροντα κείμενα ή βίντεο που εξηγούν και πραγματεύονται περαιτέρω όρους και έννοιες (που πιθανόν να μην είναι τόσο οικείες ή γνωστές στον/ην αναγνώστη).